F-16 bị Nga bắn hạ phơi bày điểm yếu chí mạng của Không quân Ukraine

Việc tiêm kích F-16 của Ukraine bị Nga bắn hạ đã để lại một bài học lớn: công nghệ tiên tiến, mặc dù có khả năng biến đổi, nhưng không thể một mình thay đổi được động lực của xung đột.

Cuối tuần qua, Không quân Ukraine cho biết một tiêm kích F-16 của nước này đã rơi trong lúc thực hiện “nhiệm vụ chiến đấu”, khiến phi công là anh Pavlo Ivanov (26 tuổi) thiệt mạng, theo tờ Kyiv Independent.

Vụ việc đánh dấu tổn thất thứ hai của F-16 tại Ukraine kể từ khi phương Tây viện trợ dòng chiến đấu cơ này cho Kiev vào mùa hè năm ngoái, sau vụ một tiêm kích F-16 bị rơi trong khi làm nhiệm vụ vào tháng 8-2024 khiến một phi công thiệt mạng.

Một nguồn tin chính phủ Ukraine nói rằng chiến đấu cơ này đã bị quân đội Nga bắn rơi. Theo nguồn tin, “phía Nga đã phóng tổng cộng ba tên lửa vào chiếc máy bay. Đó có thể là tên lửa phòng không dẫn đường được dùng cho tổ hợp S-400 hoặc tên lửa không đối không R-37”.

Ngày 13-4, Bộ Quốc phòng Nga thông báo lực lượng vũ trang nước này đã bắn hạ một tiêm kích F-16 của Không quân Ukraine. Đây là lần đầu tiên quân đội Nga tuyên bố tiêu diệt một chiếc F-16.

Tiêm kích F-16 của Mỹ. Ảnh: GETTY IMAGES

Sự kiện này nhấn mạnh một thực tế rằng cuộc chiến trên không ở Ukraine đang diễn ra rất dữ dội - khi công nghệ tiên tiến của phương Tây gặp phải hệ thống phòng thủ mạnh mẽ của Nga. Vụ tiêm kích F-16 bị bắn hạ cũng làm dấy lên câu hỏi về tính bền vững của năng lực không quân Ukraine, theo tờ Bulgarian Military.

F-16 - bước nhảy vọt của Không quân Ukraine?

Tiêm kích F-16 là loại máy bay chiến đấu đa năng một động cơ do Tập đoàn Lockheed Martin của Mỹ thiết kế đã trở thành nền tảng của lực lượng không quân hiện đại kể từ khi ra mắt vào những năm 1970. Với chiều dài gần 15 m và sải cánh khoảng 9,7 m, F-16 có tốc độ tối đa Mach 2 và bán kính chiến đấu vượt quá 547 km khi được tải đầy đủ.

Được trang bị động cơ Pratt & Whitney F100 hoặc General Electric F110, tiêm kích F-16 có thể mang nhiều loại tải trọng, bao gồm tên lửa AIM-120 AMRAAM, bom dẫn đường chính xác và các biện pháp đối phó điện tử. Radar AN/APG-68 của F-16 cung cấp khả năng nhắm mục tiêu trong mọi điều kiện thời tiết, trong khi hệ thống điện tử hàng không tiên tiến cho phép tích hợp liền mạch vào chiến tranh mạng.

Trong tay Ukraine, F-16 đại diện cho một bước nhảy vọt từ các nền tảng thời Liên Xô như MiG-29 và Su-27 vì tiêm kích F-16 cung cấp sự nhanh nhẹn và hỏa lực vượt trội. So với tiêm kích Su-35 của Nga vốn ưu tiên vũ khí hạng nặng và giao tranh tầm xa, F-16 vượt trội về tính linh hoạt, mặc dù nó thiếu khả năng cơ động vectơ lực đẩy của Su-35.

Các đồng minh phương Tây, bao gồm Hà Lan và Đan Mạch, đã cung cấp cho Ukraine những tiêm kích F-16 vào năm 2024 - một động thái được ca ngợi là bước ngoặt nhưng lại bị hạn chế vì tình hình thực tế bảo dưỡng và đào tạo phi công.

Nhiệm vụ của phi công Ivanov, mặc dù không được nêu chi tiết đầy đủ, có thể liên quan việc hỗ trợ lực lượng mặt đất của Ukraine hoặc đánh chặn các mối đe dọa trên không của Nga. Không quân Ukraine đã dựa rất nhiều vào F-16 để chống lại tên lửa hành trình và máy bay không người lái (UAV) của Nga, cũng như tấn công các mục tiêu ở các khu vực tranh chấp như tỉnh Sumy ở gần biên giới Nga.

Không quân Ukraine cho hay các phi công thực hiện các chiến dịch gần như hàng ngày trong điều kiện khắc nghiệt. Cường độ này phản ánh chiến lược rộng hơn của Ukraine: tối đa hóa các nguồn lực hạn chế để phá vỡ các bước tiến của Nga trong khi chờ đợi thêm viện trợ từ phương Tây.

F-16 có thể đóng vai trò kép trong cuộc chiến: cung cấp sự yểm trợ trên không cho các đơn vị Ukraine và tấn công các vị trí của Nga. Tuy nhiên, hiệu quả của tiêm kích này phụ thuộc vào sự phối hợp với các hệ thống phòng thủ trên mặt đất, vốn đang phải vật lộn để chống lại lợi thế về số lượng của Nga về UAV và tên lửa.

Điểm yếu của Ukraine

Tuy nhiên, việc mất một chiếc F-16 đã phơi bày những điểm yếu. Phụ tùng thay thế, sân bay an toàn và đội ngũ mặt đất được đào tạo vẫn còn thiếu hụt, làm phức tạp thêm các nỗ lực để duy trì hoạt động của các tiêm kích này.

Tổn thất về mặt con người của sự cố F-16 tập trung vào phi công Ivanov - một viên đại úy trẻ đã chuyển từ việc lái Su-25 do Liên Xô thiết kế sang F-16 của phương Tây. Su-25 được chế tạo để tấn công tầm thấp, trái ngược hẳn với buồng lái công nghệ cao và nhu cầu đa chức năng của F-16.

Tiêm kích F-16. Ảnh: Sergei GAPON/AFP

Việc đào tạo cho sự thay đổi như vậy được tiến hành ở các quốc gia như Anh và Hà Lan, thường mất nhiều tháng, ngay cả đối với các phi công có kinh nghiệm. Khả năng thích nghi của anh Ivanov cho thấy nỗ lực cấp bách của Ukraine nhằm đưa vào biên chế một thế hệ phi công mới có khả năng sử dụng công nghệ phương Tây.

Việc thời gian đào tạo gấp rút, khi một số phi công được báo cáo là được đào tạo trong vòng chưa đầy một năm, làm dấy lên mối lo ngại về sự sẵn sàng. Việc điều khiển các tiêm kích chống lại hệ thống phòng không nhiều lớp của Nga đòi hỏi phải đưa ra quyết định trong tích tắc.

Mạng lưới phòng không của Nga là một trở ngại đáng gờm. Các hệ thống như S-400, có tầm bắn lên tới 400 km và Pantsir-S1 có tầm ngắn hơn thống trị bầu trời Ukraine, tạo ra vùng cấm bay trên phần lớn tiền tuyến. Các hệ thống này được tích hợp radar, tên lửa và tác chiến điện tử để phát hiện và tiêu diệt các mục tiêu bay thấp hoặc tàng hình.

Để so sánh, hệ thống Patriot của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cung cấp khả năng tầm xa tương tự nhưng dựa vào sự tích hợp chặt chẽ hơn với máy bay của đồng minh - điều mà Ukraine không có. Hệ thống phòng thủ của Nga đã phát triển kể từ khi chiến sự nổ ra, với các đơn vị cơ động được định vị lại để chống lại sự phụ thuộc ngày càng tăng của Ukraine vào các tiêm kích do phương Tây cung cấp.

Những điều trên đã hạn chế khả năng hoạt động tự do của Ukraine, buộc phi công phải bay thấp hoặc dựa vào địa hình để tránh bị phát hiện.

Về mặt kỹ thuật, khả năng sống sót của F-16 phụ thuộc vào các biện pháp đối phó như thiết bị gây nhiễu ALQ-131 và máy rải mồi bẫy, có thể phá hủy tên lửa dẫn đường bằng radar. Tuy nhiên, các biến thể S-400 mới nhất của Nga, được trang bị tên lửa 48N6DM, có thể tấn công mục tiêu ở tầm xa, thách thức ngay cả các tiêm kích được trang bị tốt.

Tiêm kích F-16 của Ukraine cũng có thể thiếu các nâng cấp mới nhất, chẳng hạn như radar AESA, giúp tăng cường nhận thức tình huống. Những khoảng trống này nhấn mạnh sự khó khăn trong việc tích hợp các thiết kế thời kỳ những năm 1970 vào vùng chiến sự của thế kỷ 21 - nơi chiến tranh điện tử và các mối đe dọa siêu thanh chiếm ưu thế.

Việc Không quân Ukraine dựa vào tiêm kích F-16 để lấp đầy khoảng trống phản ánh một thách thức lớn hơn: nếu không có ưu thế trên không mạnh mẽ, mọi nhiệm vụ đều có nguy cơ thảm họa.

Tác động rộng hơn

Việc tiêm kích F-16 bị bắn hạ để lại những tác động rộng lớn hơn, lan rộng ra ngoài chiến trường. Chương trình F-16, được các đồng minh NATO ủng hộ, tượng trưng cho cam kết của phương Tây đối với việc phòng thủ của Ukraine. Tuy nhiên, mỗi lần mất mát đều làm dấy lên các cuộc tranh luận về tốc độ và quy mô viện trợ quân sự.

Việc cung cấp thêm F-16 cho Ukraine không chỉ đòi hỏi ý chí chính trị mà còn cả cơ sở hạ tầng, bao gồm đường băng, nhà chứa máy bay và chuỗi hậu cần, mà Ukraine đang phải vật lộn để duy trì dưới sự bắn phá của Nga. Một báo cáo năm 2024 của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (Mỹ) lưu ý rằng lực lượng không quân của Ukraine hiện hoạt động ở mức chỉ bằng một phần nhỏ năng lực trước chiến sự, với tổn thất vượt xa sự thay thế.

Tiêm kích F-16. Ảnh: GETTY IMAGES

Việc Nga bắn hạ F-16 cũng làm nổi bật sự bất đối xứng của chiến tranh trên không. Đội bay Su-35 và MiG-31 của Nga, được hỗ trợ bởi máy bay AWACS, vẫn là mối đe dọa dai dẳng, buộc Ukraine phải phân bổ các nhiệm vụ F-16. Trong khi radar và tên lửa của F-16 mang lại cho nó lợi thế trong các cuộc không chiến, thì ưu thế về số lượng và lợi thế sân nhà của Nga đã làm thay đổi cán cân.

Các phi công của Ukraine cũng phải đối phó với bom lượn, như FAB-1500, mà máy bay Nga triển khai từ ngoài tầm với của hầu hết các hệ thống phòng thủ của Ukraine. Động lực này đẩy F-16 vào vai trò phản ứng, đánh chặn bom hoặc UAV, thay vì tấn công. Chính vì thế, điều này hạn chế tác động chiến lược của F-16.

Dù thế nào đi nữa, việc F-16 bị bắn hạ đã phơi bày sự mong manh của chiến dịch không quân Ukraine. Những phi công như anh Ivanov hoạt động ở ranh giới giữa sức chịu đựng của con người và máy móc, đối mặt với đối thủ có nguồn lực sâu hơn và sẵn sàng chịu tổn thất.

Tóm lại, cuộc chiến ở Ukraine cho thấy một sự thật đáng suy ngẫm: công nghệ tiên tiến, mặc dù có khả năng biến đổi, nhưng không thể một mình thay đổi được động lực của cuộc xung đột. F-16, với tất cả sức mạnh của nó, chỉ hiệu quả khi có hệ thống hỗ trợ - phi công, căn cứ và đồng minh cùng phối hợp hành động.